Αναδιανομή εισοδήματος ή οικονομική στασιμότητα

   Οικονομία        

του Ηλία Ιωακείμογλου
Κυριακή, 14 Σεπτ. 2014 

εφημερίδα "Η ΕΠΟΧΗ"



Η τελευταία έκθεση του Ινστιτούτου Εργασίας για τη ΓΣΕΕ τονίζει με έμφαση κάτι που γενικά δεν έχει τραβήξει την προσοχή. Ισχυρίζεται η έκθεση, πρώτον, ότι η ελληνική οικονομία βρίσκεται «κλειδωμένη» σε μια κατάσταση στασιμότητας ή αργόσυρτης ανάπτυξης και υψηλής ανεργίας, μεταξύ άλλων, και εξαιτίας των ισχνών ανταγωνιστικών επιδόσεων (είτε στις εξαγωγές είτε στην εγχώρια αγορά), και, δεύτερον, ότι για να «ξεκλειδώσουμε» τη διαδικασία της ανάπτυξης, πρέπει να επιδιωχθεί η αναδιανομή του προϊόντος σε όφελος των εργαζόμενων τάξεων με τρεις τρόπους: μείωση των τιμών, αύξηση του κατώτατου και του διάμεσου μισθού, υψηλότερη φορολογία των εισοδημάτων της ιδιοκτησίας.

Η σημασία του εμπορικού ισοζυγίου

Το «κλείδωμα» της οικονομίας σε κατάσταση στασιμότητας ή αργόσυρτης ανάπτυξης, δηλαδή σε υψηλά ποσοστά ανεργίας, προκύπτει καταρχάς από το γεγονός ότι για έναν προς το παρόν απροσδιόριστο χρονικό ορίζοντα οι κακές ανταγωνιστικές επιδόσεις θα οδηγούν σε διεύρυνση του εμπορικού ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών και σε δυσμενείς επανεκτιμήσεις κινδύνου από τις χρηματιστικές αγορές. Προκύπτει, σε κάποιο βαθμό, και από την ύπαρξη του νέου θεσμικού πλαισίου της ευρωζώνης, που έχει καθιερώσει την επίβλεψη, τον έλεγχο και τη διόρθωση των ελλειμμάτων στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών των χωρών της ζώνης. Για τους λόγους αυτούς, η εξαγωγική επίδοση της ελληνικής οικονομίας θα αποτελεί στο εξής, ας πούμε μεσοπρόθεσμα, κρίσιμο στοιχείο επιτυχίας ή αποτυχίας κάθε σχεδίου ταχύρρυθμης ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας είτε προέρχεται από τα αριστερά είτε από τα δεξιά. Κάθε προσπάθεια επιτάχυνσης της ελληνικής οικονομίας θα προσκρούει σε μια «οροφή», της οποίας το ύψος θα καθορίζεται από το μέγεθος των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και από το μέγεθος της υποκατάστασης εισαγωγών.
Όπως δείχνει όμως η έκθεση του ΙΝΕ με μάλλον εξαντλητικό τρόπο, οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσιάζουν σήμερα εικόνα μακροχρόνιας παρακμής. Για να αλλάξει αυτό, δεν υπάρχουν πολλές επιλογές: στη μεσοπρόθεσμη διάρκεια (δηλαδή τώρα και στα αμέσως επόμενα έτη) θα πρέπει να μειωθούν οι τιμές των εγχωρίων προϊόντων, για να μπορούν οι εξαγωγές και η υποκατάσταση εισαγωγών να αντισταθμίζουν τις εισαγωγές που θα είναι αυξημένες σε ένα υψηλότερο επίπεδο εγχώριας ζήτησης, ενώ στη μακροχρόνια διάρκεια θα πρέπει να βελτιωθούν τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του παραγωγικού συστήματος.

Ο θετικός ρόλος της αναδιανομής

Αυτές οι διαπιστώσεις οδηγούν σε μερικά συμπεράσματα:

Πρώτον, το μεσοπρόθεσμο καθήκον, της μείωσης των τιμών, δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ένα μεγάλο μέρος από το συνολικό πλεόνασμα της οικονομίας, που διατίθεται σε κέρδη, τόκους και προσόδους, να διατεθεί για τη μείωση των τιμών. Εκκρεμεί, δηλαδή, η μείωση των τιμών που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να είχε επέλθει κατά αναλογία της μείωσης των μισθών στη διάρκεια των τελευταίων ετών. Η αγοραστική δύναμη των μισθωτών ως κοινωνική ομάδα, μετά την φορολόγησή τους, έχει μειωθεί έναντι του 2008 κατά 50% περίπου και η μείωση αυτή πρέπει να μετατραπεί σε μεγάλες μειώσεις των τιμών. Επειδή, όμως, οι μειώσεις των τιμών θα επιφέρουν και αυξήσεις της αγοραστικής δύναμης των μισθών, θα υπάρξει και αναδιανομή του εισοδήματος σε όφελος των εργαζόμενων τάξεων.

Χωρίς μια τέτοια αναδιανομή θα παραμείνουμε κολλημένοι στο σημερινό χαμηλό επίπεδο παραγωγής ή σε κάποιο άλλο κατά τι υψηλότερο. Οι όποιες εξάρσεις κατά τις οποίες το ΑΕΠ θα αυξάνεται ταχύτερα, θα συνοδεύονται από υφέσεις που θα αντισταθμίζουν τις αυξήσεις, έτσι ώστε μακροχρονίως η ανάπτυξη θα παραμένει αναιμική. Το ΔΝΤ, που δεν τρέφει αυταπάτες σε σχέση με τις εξαγωγικές επιδόσεις, δίνει μακροχρόνιο ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ 2%, με τον οποίο είναι αδύνατο να μειωθεί η ανεργία, εκτός αν οι άνεργοι αποφασίσουν να μεταναστεύσουν ή να ζουν στο εξής μόνο με μολυσμένο αέρα ως άεργοι. Το δίλημμα, λοιπόν, είναι σαφές: αναδιανομή ή στασιμότητα. Σχέδια «κοινωνικής σωτηρίας» χωρίς μεγάλες μειώσεις των τιμών, επομένως χωρίς αναδιανομή, εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να υπάρξουν.

Δεύτερον, η μείωση των τιμών μπορεί να επιτευχθεί με διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές προϊόντων. Ακριβώς όπως οι κυβερνήσεις του κεφαλαίου μειώνουν την ικανότητα των μισθωτών εργαζομένων να αυξάνουν το εισοδηματικό μερίδιό τους στο ΑΕΠ επιβάλλοντας διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, έτσι και μια κυβέρνηση της Αριστεράς επιβάλλοντας διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές των προϊόντων, στους κλάδους παραγωγής, στις μορφές του ανταγωνισμού, στις μορφές ιδιοκτησίας κ.ά. μπορεί να μειώσει την ικανότητα των επιχειρήσεων να αυξάνουν τις τιμές τους και, συνακόλουθα, το εισοδηματικό μερίδιο των κατόχων κεφαλαίου.

Τρίτον, το καθήκον της παραγωγικής ανασυγκρότησης (αφήνοντας προς το παρόν στην άκρη σειρά ζητημάτων για το χαρακτήρα της και τις προϋποθέσεις επιτυχίας ενός τέτοιου εγχειρήματος) αναφέρεται στη μακροχρόνια διάρκεια, ας πούμε σε ορίζοντα δεκαετίας. Επομένως, δεν μπορεί να αναφέρεται ως πολιτική που θα αντιμετωπίσει το ζήτημα των ανταγωνιστικών επιδόσεων, της ανάπτυξης, της αύξησης της απασχόλησης τώρα και στα αμέσως επόμενα έτη.

Κατώτατος μισθός και φορολογική μεταρρύθμιση

Όμως, η ελληνική οικονομία βρίσκεται «κλειδωμένη» σε μια κατάσταση στασιμότητας ή αργόσυρτης ανάπτυξης και υψηλής ανεργίας, όχι μόνον εξαιτίας του επιπέδου των τιμών, αλλά και εξαιτίας της μειωμένης ζήτησης στην εσωτερική αγορά. Η αύξηση του κατώτατου μισθού, που θα παρασύρει και τον διάμεσο μισθό, θα αυξήσει την εσωτερική ζήτηση και θα προκαλέσει σειρά ευνοϊκών επιπτώσεων, που μπορούν να θέσουν την ελληνική οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης (παράλληλα, βεβαίως, με αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στο τραπεζικό σύστημα, ενδεχόμενη εισροή πόρων για επενδύσεις κ.ά.).

Τρίτη μορφή αναδιανομής, που θα αυξήσει την εσωτερική ζήτηση μεταφέροντας πόρους από τις πλούσιες, εύπορες και αργόσχολες τάξεις στην επένδυση και την κατανάλωση, η αύξηση των φορολογικών εσόδων από την ιδιοκτησία με σκοπό την αποκατάσταση ζημιών που υπέστη το κοινωνικό κράτος, μπορεί να αποτελέσει, μαζί με τις άλλες δύο, μια μεγάλη αντίστροφη αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ των εργαζόμενων τάξεων.

Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση: χωρίς τη μεγάλη αντίστροφη αναδιανομή είναι αδύνατο να υπάρξει συνεκτικό αριστερό μακροοικονομικό σχέδιο εξόδου από την κρίση, όχι επειδή δεν θέλουμε ή δεν μας αρέσει να έχουμε ένα σχέδιο χωρίς μεγάλη αναδιανομή, αλλά επειδή αυτό επιβάλλει η ίδια η λειτουργία μιας μικρής ανοιχτής καπιταλιστικής οικονομίας όπως η ελληνική.

Με άλλα λόγια, πιο πολιτικά: το εγωιστικό συμφέρον της αστικής τάξης κρατάει την ελληνική οικονομία καθηλωμένη στο σημερινό χαμηλό επίπεδο παραγωγής και απασχόλησης. Για όσο καιρό αυτό διαρκεί, οι πολιτικές δυνάμεις των υποτελών κοινωνικών τάξεων έχουν την ιστορική ευκαιρία να δώσουν έξοδο στην κρίση και να κατακτήσουν την πολιτική ηγεμονία για λογαριασμό και στο όνομα των υποτελών τάξεων περιορίζοντας το ιδιοτελές συμφέρον των κυρίαρχων με μια μακροοικονομική πολιτική βασισμένη στη μεγάλη αντίστροφη αναδιανομή του εισοδήματος.

Ο τρόπος υπάρχει, χρειάζεται όμως και η τόλμη και η θέληση.